Specjaliści radzą

Media społecznościowe, radio, telewizja, reklamy na przystankach autobusowych i blokach, zewsząd jesteśmy bombardowani treściami promującymi diety, ćwiczenia, czy suplementy obiecujące nam osiągnięcie "wymarzonej" sylwetki. XXI wiek skutecznie wypromował normy "dobrego wyglądu". Mamy być szczupli, smukli, wysportowani, jędrni, zadbani i jak najdłużej młodzi. Nawet jeśli wielu z nas uśmiecha się do tych "norm" cynicznie, pewnie większość doświadczyła momentu, w którym chciała, bądź też starała się tym normom sprostać. Kogo z nas nie dopadł choć cień wstydu na plaży, gdy rozejrzeliśmy się dookoła i zwracaliśmy uwagę na ciała, "lepsze" od naszego, lub też w przypadku kobiet zakładanie pareo na strój kąpielowy, by zakryć cellulit budzący skrepowanie. Wymagania społeczne dotyczące idealnego wyglądu w szczególności uderzają w nastolatków, kobiety oraz osoby z nadwagą.
Okres dojrzewania, to czas intensywnego wzrostu i gwałtownych zmian w organizmach młodych ludzi. Dlatego tak ważne jest, aby dostarczali oni wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Niestety, problem jakim jest stosowanie diet odchudzających, dotyka coraz młodszych ludzi. Młodzież niezadowolona ze swojego wyglądu daje się nabrać na szybkie, często wyniszczające i restrykcyjne "diety cud", dzięki którym będą mogli pozbyć się zbędnych kilogramów. Jak pokazują najnowsze badania, przeprowadzone wśród młodzieży szkolnej przez fundację UNAWEZA, 1 na 3 (32,8%) z badanych uczniów deklaruje, że regularnie się odchudza. Takie niewłaściwe zachowania wykazują często nastolatki, którym brak wiedzy na temat prawidłowego, dobrze zbilansowanego odżywiania, a także te, których samoocena jest niska, a jest ich niemal połowa, jak wynika z raportu wcześniej wspomnianego badania. Przez niewiedzę młodzi ludzie łatwo dają się ,"złapać" fałszywym informacjom żywieniowym znalezionym w Internecie, bądź czasopismach. Odchudzając się w taki sposób narażają swoje organizmy na powstanie niedoborów witamin i składników pokarmowych, ale nie tylko… 

 

Psychiczne i emocjonalne skutki diet

Już w 1992 roku podczas konferencji "Methods for Voluntary Weight Loss and Control" zorganizowanej przez amerykańskie Instytuty Zdrowia psychologowie wskazali, że odchudzanie jest powiązane z zaburzeniami odżywiania. Znajduje to potwierdzenie w wynikach badania fundacji UNAWEZA, w którym to prawie połowa (43,3%)  badanych nastolatków deklaruje, że objada się lub głodzi. Takie zachowania są sygnałem, że Ci młodzi ludzie tracą kontrolę nad swoim odżywianiem, co może przerodzić się w obsesję na temat jedzenia, zarówno przejadania, jak i niedożywienia, tym samym być krokiem w kierunku anoreksji, bulimii, czy kompulsywnego objadania. W ramach innego niezależnego badania wykazano, że odchudzające się dzieci doświadczają zaburzeń odżywiania przed piętnastym rokiem życia ośmiokrotnie częściej niż te, które nie stosują diet. 
Podjęcie się procesu odchudzania może narażać człowieka na dodatkowy stres, a także nasilać negatywne emocje, takie jak irytacja, gniew, lęk. Pojawienie się tych emocji bardzo często skłania do szukania pocieszenia właśnie w jedzeniu. Eksperyment przeprowadzony na Uniwersytecie Stanu Minnesota w USA, w którym sprawdzano wpływ częściowego głodzenia się na zachowania człowieka ujawnił, że u osób poddanym restrykcyjnej diecie pojawiły się znaczące zmiany w nastroju, pojawiły się niepokój, rozdrażnienie, osłabienie, czy depresja.  Nastąpiło również zawężenie myślenia praktycznie wyłącznie do tematu jedzenia. 
Poczucie porażki, czy rozczarowanie samym sobą, takie uczucia również mogą pojawić się w wyniku stosowania diet. Nasz organizm traktuje ją jako głodówkę. Komórki nie wiedzą, że świadomie ograniczamy spożycie pokarmów. Organizm przechodzi  pierwotny tryb przetrwania – nasza przemiana materii zwalnia, a potrzeba jedzenia przybiera na sile. Z każdą kolejno stosowana dietą ciało coraz lepiej się przystosowuje, czego wynikiem jest szybkie odzyskiwanie utraconej wagi, a w naszych głowach pojawia się myśl, "Jestem słaby, znowu mi się nie udał". Te błędne przekonania prowadzą w dalszej perspektywie do narzucenia sobie jeszcze większych restrykcji jedzeniowych, bądź też do nadmiernego przejadania się, skoro "już i tak wszystko stracone".
Psychologowie obecni podczas wcześniej wspomnianej konferencji powiązali również proces odchudzania z poczuciem porażki, obniżoną samooceną i lękiem społecznym – niezależnie od wagi ciała. Niestety, bardzo często pod przykrywką stosowania diety możemy chcieć wiele ukryć. W wielu przypadkach jest to właśnie niska samoocena, brak pewności siebie, poczucie braku kontroli nad własnym życiem, czy też samotność. Jeśli my dorośli lub też nastolatkowie poszukujemy potwierdzenia swojej wartości na zewnątrz, a nie w sobie, to łatwo wpadamy w pułapkę przekładania tego na liczbę straconych kilogramów lub spalonych kalorii, czy też wykonanych w tygodniu treningów. Wtedy pojawiają się myśli "Im więcej zrzucę, tym więcej jestem warta", "Gdy będę chudsza, łatwiej znajdę sobie znajomych/chłopaka" itp.. Współczesne społeczeństwo dążące do ideału, zapatrzone w nienaturalnie szczupłe modelki, influenserki, czy gwiazdy, łatwo zapomina, że ideał możliwy jest do osiągniecia tylko w Photosophie lub za pomocą operacji plastycznych. W taki sposób stajemy się ofiarami pogoni za takim wyglądem. 
U źródeł przeżywanych przez ludzi emocji często stoją ich przekonania. Aby zarządzać naszymi emocjami, musimy być świadomi własnych przekonań, które w rezultacie będą wpływały na naszą ocenę sytuacji. Także na ocenę samego siebie. Jeśli więc jakieś działania – pod wpływem konkretnych myśli – doprowadzają nas do przykrych emocji, będziemy tych działań unikać. I odwrotnie – jeśli robimy coś, co sprawia, że czujemy się lepiej, będziemy to kontynuować. Jest to opis działania mechanizmu samospełniającej się przepowiedni, a jednocześnie odpowiedź na pytania: "Dlaczego dalej się odchudzamy, skoro jesteśmy szczupli?", "Czemu nastolatki poddają restrykcjom żywieniowym pomimo właściwej masy ciała?". To proste, efekty odchudzania pozwalają nam odczuwać pozytywne emocje – dumę, radość, może nawet ulgę. Bywa to tak silne, że ciężko nam nad tym zapanować. 
Aby zawalczyć z niszczącymi przekonaniami wpajanymi nam przez kulturę odchudzania musimy zdać obie sprawę z błędnych przekonań, które wpływają na nasze emocje, zniekształcają obraz samego siebie, a także wypaczają znaczenie "dobrego i zdrowego życia". Podstawą jest praca z psychologiem lub psychoterapeutą nad samooceną i błędnymi schematami myślenia, często pochodzącymi jeszcze z czasów dzieciństwa. 
Tematyka szkodliwości odchudzania jest tematem bardzo szerokim, zarówno w aspekcie biologii, jak i psychologii, przez co też trudnym do wyczerpującego zaprezentowania w krótkiej formie artykułu. Mam jednak nadzieję, że ten tekst będzie dla Państwa pretekstem do samodzielnego zgłębienia tematu.

 

Paulina Soroka - psycholog

 

Bibliografia
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka: żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL,
Warszawa 2007.
Friedman K., Reichmann S., Costanzo R., Musante G.J., Body image partially mediates the
relationship between obesity and psychological distress, Obes. Res., 2002, no. 10(1), p. 33–41.
Hogan M.J., Strasburger V.C., Body image, eating disorders and the media, Adolesc. Med. State Art. Rev., 2008, no. 19, p. 521–546.
Keys A., Brozek J., Herschel A. i wsp., The biology of human starvation.Minneapolis: University of Minnesota Press, 1950, I: 575-87, II: 767-905.
Kołoło H., Woynarowska B., Samoocena masy ciała i odchudzanie się młodzieży w okresie
dojrzewania, Prz. Ped., 2004, nr 34(3/4), s. 196–201.
Tribole E., Resch E., Jedzenie intyuicyjn. Bez radykalnych zasad, zakazów i diet. Marginesy, Warszawa 2022.
Dębski M., Flis J.. MŁODE GŁOWY. Otwarcie o zdrowiu psychicznym. Raport z badania dotyczącego zdrowia psychicznego, poczucia własnej wartości i sprawczości wśród młodych ludzi w Polsce, Fundacja UNAWEZA, Warszawa 2023.