Specjaliści radzą

 

 

 

Mówienie jest czynnością specyficznie ludzką. Każda społeczność ludzka może wytworzyć własną mowę.  Porozumiewanie się za pomocą słów jest naturalną potrzebą człowieka.  "Mowa ludzka jest ważnym czynnikiem kształtującym osobowość człowieka, związana jest z jego psychiką.   Mowa kształtuje się w procesie myślenia, a nawet je modyfikuje”.

     

Ten, kto mówi, oddziałuje na słuchacza, wpływa na jego świadomość, a równocześnie wyraża własne myśli i uczucia. Mówienie jest narzędziem w ekspresji (K. Gawęda, J. Łazewski). Mówienie to przekazywanie myśli i uczuć głosem, gestem, mimiką i umiejętnością precyzyjnego artykułowania.

 

Mowa jest aktem w procesie językowego porozumiewania się. W akcie tym osoba mówiąca, czyli nadawca przekazuje informację, a rozmówca, czyli odbiorca ją odbiera. Oba te procesy, przekazywanie informacji i jej odbiór, są możliwe tylko dzięki temu, że nadawca i  odbiorca znają i rozumieją ten sam język.

Jesteśmy dla naszych uczniów wzorcem do naśladowania, budujemy sposób komunikowania się między ludźmi, które funkcjonuje w naszych relacjach z  uczniami.  Dlatego nauczyciel powinien być wzorem kultury osobistej i kultury języka, prawidłowej artykulacji, dykcji i prawidłowo ustawionego głosu. 

Głos jest narzędziem pracy nauczyciela, dlatego musimy zadbać o jego jakość. Główne parametry głosu to:

• Siła głosu - decyduje o słyszalności,
• Tempo mówienia,
• Płynność,
• Ustawienie lub poziom głosu (częstotliwość drgań strun głosowych),
• Jakość głosu -  jest cechą indywidualną, zależną od rozmiaru i kształtu ciała i strun głosowych.

     

Grotowski twierdził że, " Nie można pracować głosem, nie pracując ciałem".  Głos wyraża całą osobę.  Nie można używać głosu w oderwaniu od reszty ciała. " Jakim głosem mówimy takimi jesteśmy ludźmi".  Głos może być:  okrągły, gruby, płaski, cienki, niski, równy (bez kiksów),  metaliczny (zimny zabarwienie głosu),  spiżowy (dźwięczny, donośny, niski),  srebrny (metaliczny, wysoki, dźwięczny),  szklany (zimny, wysoki),  aksamitny (miękki, ciepły, miły),  ciepły lub zimny.

Niektóre cechy wokalne głosu wywierają na odbiorcy pozytywne lub negatywne wrażenie. W naszej kulturze kilka cech głosowych traktowanych jest szczególnie negatywnie: jest to wymowa nosowa, chrypka, głos chropowaty, piskliwy, zadyszka (spowodowana brakiem powietrza), matowość lub głos ochrypły palaczy i alkoholików.

Ważnym środkiem wyrazu jest prawidłowa dykcja, na którą składa się:

• Odpowiednie tempo mówienia w ustalonym rytmie. 
• Odpowiednia dynamika wypowiedzi.
• Intonacja (wysokość dźwięków mowy, jej melodia i jej zróżnicowanie)
• Barwa głosu i jej zmiany.
• Wyrazistość słowa (głosek słów zdań z uwzględnieniem akcentów)
• Wyraziste formowanie frazy.
• Pauzy logiczno-składniowe i emocjonalne.

 

 

 

 

Dykcja to "sposób wypowiadania się oparty na sprawności artykulacyjnej,  ukierunkowany przez znajomość norm i zasad szeroko rozumianej kultury żywego słowa".

Podczas powstawania głosu biorą udział mięśnie, układ kostny, układ nerwowy.  Wzorce pamięciowe dźwięku powstają w korze mózgowej i są przekazywane do pnia mózgu i rdzenia kręgowego oraz dalej do mięśni krtani, mięśni klatki piersiowej, mięśni brzucha i mięśni narządu artykulacyjnego zewnętrznego.

Powstawanie głosu jest złożonym procesem fizjologicznym i jest związana z oddychaniem i zjawiskiem rezonansu.  Jest zjawiskiem aerodynamicznym, zależnym od ciśnienia podgłośniowego na które wpływa prawidłowe oddychanie. 

Fałdy głosowe poruszają się w strumieniu powietrza nie przylegając do siebie -pozostawiają wąską szparę między sobą.  Po rozwarciu fałd głosowych ciśnienie pogłosowe spada, a fałdy głosowe wracają do pierwotnego ustawienia. Fałdy głosowe dają ciche, o małym natężeniu dźwięki, które ulegają wzmocnieniu w układzie rezonatorów.  Otwarcie głośni odbywa się w kierunku poziomym i pionowym (falowe).

Czynność fonacyjna krtani determinuje powstawanie głosu.  Aby powstał głos konieczne są następujące czynniki biologiczne:

• Prawidłowa budowa anatomiczna krtani.
• Prawidłowe unerwienie krtani.
• Prawidłowy stan endokrynologiczny (zwłaszcza u kobiet).
• Wydolność głosu- podatność na obciążenia.

 

Zakres skali: częstotliwość głosu -  ilość cykli/sekundę

Kobiety średnio 256Hz

Mężczyźni średnio 125HZ

Prawidłowa fonacja zależy od prawidłowej pracy mięśni krtani, brzucha szyi, klatki piersiowej.  Ważne jest szkolenie głosu: funkcje wyćwiczone dają pamięć mięśniową. 

 

Według Unii Europejskiej Foniatrów:

         I.     Zawody wymagające specjalnej jakości głosu to artyści, śpiewacy, aktorzy, mówcy      

                 telewizyjni i radiowi.

         II.    Zawody wymagające wysokiej jakości głosu to nauczyciele, logopedzi, zawodowi 

                 mówcy, tłumacze, politycy, telefonistki.

         III.   Zawody wymagające większej niż przeciętna wydolności zawodowej głosowej to 

                 prawnicy, lekarze, wojskowi, sprzedawcy, zatrudnieni w hałaśliwym przemyśle.

 

Czynniki predysponujące do schorzeń zawodowych.

1.  Czynnik wewnętrzny -  zmiany w CUN,  wiek, stany narządu słuchu, wady wymowy, nastawienie do zawodu, zdolności nawiązywania kontaktów międzyludzkich.

2.  Czynniki zewnętrzne -  czas zatrudnienia, braki w kwalifikacjach zawodowych, specjalność nauczania, atmosfera w pracy, warunki i higiena pracy, schorzenia górnych dróg oddechowych, współistniejące konflikty życiowe, nerwowość, przeciążenie pracą, wyczerpanie psychiczne (neurastenia).

Czynniki te mogą powodować choroby zawodowe. Zagrożenie chorobą zależy też od:

• Sposobu posługiwania się głosem. 
• Cech osobowości.
• Warunków pracy. 
• Współistniejących schorzeń.

 

Dysfonia zawodowa to:  guzki, polipy, obrzęki, niewydolność głośni. Prawidłowo wyszkolony narząd głosu podoła obciążeniem w zawodzie pedagogicznym.

 

                                                                         Artykuł przygotowała  mgr Ewa Krawiecka