Specjaliści radzą

 

 

 

Dzieci i młodzież żyją dziś w świecie nieustannych zmian, są świadkami dokonujących się szybko przemian społecznych, ekonomicznych, kulturowych. Przemiany te mają wpływ na charakter i wymiar środowiska, w którym przebywają i wzrastają.  Coraz większego znaczenia nabiera przestrzeń informatyczna będąca skutkiem coraz to szybszego rozwoju i upowszechniania się mediów elektronicznych (Marynowicz-Hetka, 2007). Dziś screen media to codzienność. Ciężko wyobrazić sobie życie w dzisiejszych czasach bez możliwości korzystania z Internetu. Komputer służy do rozrywki, poszukiwania informacji, poznawania świata czy kontaktów na portalach społecznościowych. Faktem jest, że w sieci można znaleźć wiele informacji, zarazem przydatnych i cennych jak również bezwartościowych. (Chocholska,  Osipczuk, 2009)

Media elektroniczne stały jednym z pierwszych i podstawowych źródeł poznawania ludzi i świata. Jednym z pierwszych źródeł zagrożenia jest niewątpliwie telewizja. Dzieci oglądają telewizję już od najmłodszych lat, najbardziej zaś aktywną grupą młodych widzów są dzieci w przedziale wiekowym 5-12 lat. Spędzają one przed telewizorem przeciętnie 3-4 godzin dziennie. (Marynowicz-Hetka, 2007)

W Polsce dzieci oglądają telewizję niemal codziennie (95,1%). Wśród oglądanych przez dzieci oraz wspólnie z rodzicami programów przeważają zdecydowanie bajki i kreskówki (87,9%). Dzieci oglądają te same rodzaje programów w samotności, co z opiekunami. 51,9% dzieci często ogląda TV z jednym rodzicem, a zdecydowanie rzadziej (20,0%) z obojgiem rodziców – telewizja nie integruje wszystkich członków rodziny. Co więcej, prawie 30 proc. dzieci ma dostęp do własnego odbiornika telewizyjnego.

Wielu badaczy podjęło badania nad wpływem jakie korzyści i skutki niesie za sobą oglądanie telewizji. Wyniki tych badań są zróżnicowane.

Autorka jednej z najgłośniejszych książek pod tytułem „The Plug-in Drug. Television, children and the family” mówiła o tym, że telewizja jak narkotyk zakłóca prawidłowy rozwój dziecka, ze względu na to, że powoduje odsunięcie na dalszy plan takiej czynności jak czytanie. Niepokojąca wydaje się być obawa o zdrowie dziecka i jego kondycję fizyczną i relacje rodzic – dziecko. Staje się coraz większy brak rozmów i wspólnie spędzonego czasu. Z drugiej strony różnorodność oferty programowej pozwalała mieć nadzieję, że telewizja ma wpływ na rozwijanie procesów myślowych (Kubicka, Kołodziejczyk, 2007). Badacze wskazywali tu takie programy jak „Ulica Sezmkowa, Mister Rogers’ Neighborhood czy Capitan Kangaroo”, które miały pozytywny wpływ na rozwój poznawczy dziecka. Badane trzylatki i pięciolatki oglądające te programy wykazywały wyższe umiejętności w takich zakresach jak nazywanie liter, liczenie, znajomość części ciała, klasyfikowanie i segregowanie różnych elementów. (Kubicka, Kołodziejczyk, 2007)

Innym opisywanym w literaturze rezultatem częstych kontaktów z telewizją, niezależnie od oglądanych treści, mogą być zaburzenia procesów uwagi, opóźnienie rozwoju językowego czy niechęć do podejmowania zadań wymagających aktywności umysłowej. Według badaczy zaburzenia te prowadzą do obniżenia sprawności intelektualnej i porażek edukacyjnych. Natomiast wśród dzieci kształtuje oczekiwania, by sposoby zdobywania wiedzy były równie atrakcyjne i mało angażujące (Kubicka, Kołodziejczyk, 2007).

Kolejnym zagrożeniem niewątpliwie jest komputer i Internet. Statystyki mówią, że w Polsce z Internetu korzysta 98% dzieci i młodzieży w wieku 9-16 lat. 37% łączy się za pomocą telefonu komórkowego, a 60,4% korzysta z serwisów społecznościowych. Młodzi użytkownicy  wykorzystują Internet w domu, w szkole czy też u kolegów. Tak samo jak w przypadku telewizji komputer może być  bogatym źródłem poznawania świata, ludzi, zdobywania nowych informacji i doświadczeń.  Niestety nieprawidłowo wykorzystywany może prowadzić do niewłaściwych relacji dziecko- media.

Wielogodzinne przesiadywanie przed ekranem komputera ma negatywny wpływ na stan zdrowia dziecka, m.in.  powoduje wzrost chorób oczu, prowadzi do nieprawidłowej postawy ciała oraz alergii. Ponadto media elektroniczne przez odziaływania na uczucia dziecka wywołują silne przeżycia emocjonalne spowodowane oglądaniem nie tylko scen grozy, okrucieństwa, ale również scen wywołujących silne napięcie emocjonalne. Dzieci oglądające tego rodzaju obrazy przeżywają stany lękowe, koszmary senne, uczucia strachu, lęki nocne. Szczególnie niepokojące jest zjawisko uczenia się przez dzieci zachowań agresywnych. Oglądanie takich scen na ekranie komputera, ale również telewizji, prowadzi do wzrostu poziomu agresji, jak również formowania się agresywnych postaw. Młody internauta ma dostęp do treści o charakterze destruktywnym, obraźliwym, niejednokrotnie nasyconym elementami erotyzmu, agresji, rasizmu, informacji mówiących o tym, jak rabować, napadać itp.

Zagrożenia jakie stwarza rzeczywistość wirtualna dla dzieci, które często wchodzą w tą rzeczywistość, utożsamiają się z urojonym światem zbyt aktywnie i intensywnie prowadzi do zachowań takich jak wyobcowanie ze świata realnego, utraty umiejętności komunikowania się w grupach społecznych a także do braku umiejętności inicjowania
i podtrzymywania kontaktów międzyludzkich. Badania pokazują, że korzystanie z portali społecznościowych (obok wielu zalet) może mieć negatywny wpływ na ich użytkowników. Chociaż czas spędzany w Internecie nie jest najlepszą miarą dysfunkcyjnego korzystania z tego medium, to wcześniejsze badania dowiodły, że istnieje związek między nadmiernym korzystaniem z portali społecznościowych a dysfunkcyjnym korzystaniem z Internetu (Potembska, 2011). Konsekwencją spędzania czasu na portalach społecznościowych może być także rezygnacja lub ograniczanie innych aktywności niezwiązanych z Internetem. Badania dowodzą również, że różnego rodzaju problemy w funkcjonowaniu psychospołecznym u młodych ludzi, takie jak poczucie osamotnienia oraz depresja, mogą być związane z nadmiernym korzystaniem z portali społecznościowych (Pantic i in., 2012; Lou, Yan, 2012).

Groźnym niebezpieczeństwem dla dziecka jest „spotkanie” w Internecie osoby ukrywającej swoją prawdziwą tożsamość, prezentowanie materiałów pornograficznych oraz wykorzystywanie serwisów internetowych przez pedofilów (Marynowicz-Hetka, 2007). Duży procent dzieci i nastolatków deklaruje, że już spotkało lub spotkałoby się z osoba poznaną w Internecie. Dziecko może spotkać rówieśnika, ale równie dobrze może trafić na kogoś o wiele starszego i o niekoniecznie dobrych intencjach.

Ostatnią grupą zagrożeń, która również cieszy się dużym zainteresowaniem wśród dzieci i młodzieży są gry komputerowe. Właściwy wybór i prawidłowo wykorzystywane przez dziecko gry mogą rozwijać kreatywność i umiejętność współdziałania, dlatego mogą odegrać ważną rolę w społecznym i intelektualnym rozwoju dziecka. Ułatwiają zapoznanie się z nowoczesną technologią i rozwijają zainteresowanie technologią przekazywania informacji. Ponadto wymagają od dzieci przestrzegania reguł i postępowania zgodnego
ze wskazówkami i w ten sposób mogą zwiększać dyscyplinę i samodzielność. (Szmigielska, 2009)

Niestety duża część gier dostępnych na rynku wcale nie służy edukacji i pozytywnej rozrywce dzieci. Większość gier zawiera treści, które są źródłem niepokoju rodziców, opiekunów i wychowawców. Świat gier przesycony jest brutalnością, przemocą, obrazami pełnymi krwi a to nie pozostaje bez konsekwencji dla psychiki i faktycznego funkcjonowania w  normalnym świecie zwłaszcza w przypadku dorastającej młodzieży. Pełne przemocy gry komputerowe stają się instrukcją zachowań antyspołecznych, zamykają graczy na dialog z kimś, kto ma inne poglądy i dążenia. Wielogodzinne przebywanie młodych użytkowników w środowisku wirtualnym nie może sprzyjać właściwemu kształtowaniu się pozytywnych wartości jak współodczuwanie, troska o drugiego człowieka, życzliwość czy empatia.

Młody człowiek dzięki grom może wejść w każdej chwili w rzeczywistość, w której „nieciekawość codzienności” zostaje zastąpiona możliwością „wirtualnej ekspresji samego siebie” (Szmigielska, 2009).

WHO rekomenduje, że dzieci poniżej 2 lat w ogóle nie powinny mieć dostępu do ekranu telewizora, komputera czy tabletu. Dwulatki powinny spędzać przed ekranem maksymalnie godzinę dziennie, natomiast Dr Aric Sigman mówi o tym aby dzieci w wieku 3-7 lat nie oglądały telewizji dłużej niż 30 minut dziennie, zaś dzieci w wieku 7-12 lat – godzinę. (https://www.who.int/news-room/detail/24-04-2019-to-grow-up-healthy-children-need-to-sit-less-and-play-more)

Reasumując współczesne zagrożenia są bardzo poważnym problemem społecznym. Wszystkie wymienione media i multimedia dają dzieciom i młodzieży nowe szanse poznawania świata i zdobywania nowych doświadczeń. Trzeba tylko rozsądnie i z rozwagą wybrać odpowiednie treści poznawcze, artystyczne i społeczne. Odpowiednio dobrana profilaktyka powinna chociaż w pewnym stopniu zapobiec przed następstwami dzisiejszych zagrożeń. Co nie znaczy, że problemu nie będzie wcale. Może chociaż w pewnym stopniu ulegnie zmniejszeniu. Wszyscy jesteśmy zobligowani by podjąć odpowiednie kroki widząc pewne nieprawidłowości. Dobrze będzie kiedy zdążymy przyjść z pomocą w odpowiednim czasie. Rozmawiajmy z  dziećmi na temat jego problemów jak i zainteresowań, dzięki temu możemy się dowiedzieć co może go interesować w przestrzeni wirtualnej...

dr Dominika Myślińska

 

Literatura:

1. Kubicka, D., Kołodziejczyk, A. (2007). Psychologia wpływu mediów- wybrane teorie, metody, badania, wyd. IMPULS
2. Lou, L. L., Yan, Z., Nickerson, A., & McMorris, R. (2012). An examination of the reciprocal relationship of loneliness and Facebook use among fi rst-year college students. Journal of Educational Computing Research, 46(1), 105–117.
3. Marynowicz-Hetka, E. (2007). Pedagogika społeczna, wyd. PWN
4. Pantic, I., Damjanovic, A., Todorovic, J., Topalovic, D., Bojovic–Jovic, D., Ristic, S., et al. (2012). Association between online social networking and depression in high school students: Behavioral physiology viewpoint. Psychiatria Danubina, 24(1), 90–93.
5. Potembska, E. (2011). Uzależnienie i zagrożenie uzależnieniem od Internetu u młodzieży, Praca na stopień doktora nauk medycznych, Promotor: dr hab. Beata Pawłowska, Lublin.
6. Szmigielska, B. (2009). Psychologiczne kontekst internetu, wyd. WAM
7. https://www.who.int/news-room/detail/24-04-2019-to-grow-up-healthy-children-need-to-sit-less-and-play-more (dostęp on-line 16/01/2020)