Specjaliści radzą

Co to jest niepłynność mówienia?

Niepłynność mówienia jest zjawiskiem uniwersalnym. Każdemu z nas zdarza się czasem mówić niepłynnie, szczególnie gdy jesteśmy zmęczeni lub zdenerwowani.

 

Podstawowymi objawami niepłynności mówienia są:

• powtarzanie sylab (ma- ma- mama), głosek (m- m- mama), słów (mama- mama), części zdań (mama idzie- mama idzie),

• przeciąganie głosek (mmmmmmmmama),

• blokowanie (m …  ama),

• embolofazje (yyy, eee),

• pauzy, czyli momenty ciszy,

• rewizje (mama poszedł… poszła do sklepu),

• tachylalia, zbyt szybkie mówienie, bradylalia, zbyt wolne mówienie,

• dysrytmia, czyli nierytmiczne mówienie.

 

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zaburzeń płynności mówienia:

• niepłynność normalną (rozwojową),

• niepłynność patologiczną.

Rozwojowa niepłynność mówienia, nazywana jest inaczej jąkaniem fizjologicznym lub jąkaniem rozwojowym. Jest to zaburzenie płynności mówienia występujące u dzieci w okresie ich najbardziej intensywnego rozwoju językowego, to znaczy w przedziale wieku od dwóch do pięciu lat. Powszechnie uważa się, że występuje u wszystkich dzieci, ale z bardzo różną intensywnością.  U pewnych dzieci zjawisko to przebiega tak łagodnie, że jest prawie niezauważalne, istnieje jednak grupa dzieci, u których fizjologiczna niepłynność mówienia jest tak duża, że budzi uzasadniony niepokój rodziców, że jest to u ich dziecka początek jąkania. Takich dzieci jest nawet kilkanaście procent.

 

Niepłynnością patologiczną jest:

• jąkanie,

• giełkot.

 

Co to jest jąkanie?

W literaturze istnieje wiele definicji jąkania. Zbigniew Tarkowski jąkanie wyraża następującym wzorem:

J = N + R

gdzie: J – jąkanie, N – niepłynność mówienia, R – reakcje na niepłynność mówienia

Zatem jąkanie jest funkcją niepłynności mówienia oraz reakcji jej towarzyszących (fizjologicznych, psychicznych, społecznych). Niepłynność mówienia może być rozwojowa lub patologiczna, reakcje na nią indywidualne lub społeczne.

 

Co to jest giełkot?

Giełkot jest mową bezładną, czyli mówieniem ,,bez ładu i składu”.  Przy giełkocie osoba mówiąca rozumie siebie, ale nie jest rozumiana przez otoczenie.

Za giełkot uważa się:

• bardzo szybkie tempo mówienia powodujące opuszczanie albo powtarzanie sylab lub słów,

• chaotyczny sposób językowego formułowania myśli.

 

Powstawanie jąkania u dzieci

Mówienie jest bardzo skomplikowaną czynnością, która wymaga wiedzy tego, co chce się powiedzieć, dobrania odpowiednich słów i wyrażenia ich odpowiednimi dźwiękami a także kontroli nad oddechem. Dla małego dziecka skoordynowanie tych czynności nie jest rzeczą prostą, a jest konieczną do prawidłowej, płynnej komunikacji. Większość dzieci uczy się tego bezwiednie, ale u niektórych pojawiają się problemy.

Kiedy dziecko waha się, zacina, powtarza słowa w ciągu mówienia, aby rozpocząć zdanie od nowa, jest to prawidłowa niepłynność wynikająca z rozwoju komunikacji tego dziecka. Jednak czasami jest to zwiastun poważniejszych problemów. Oto objawy, które mogą zaniepokoić:

• zbyt częste przerywanie mówienia,

• kiedy podczas zaburzeń płynności mówienia występują dodatkowo zwiększone napięcie mięśni oraz lęk,

• dziecko zaczyna unikać mówienia.

W tabeli poniżej umieszczono diagnozę różnicową niepłynności mówienia oraz jąkania wczesnodziecięcego.

 

Diagnoza różnicowa rozwojowej niepłynności mówienia (RNM) i jąkania wczesnodziecięcego (JW)

Opracowanie własne na podstawie: Tarkowski Z., 1997, Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa: WSiP.

 

W celu jeszcze lepszego zrozumienia tych dwóch zaburzeń poniżej przedstawiono porównanie na przykładzie.

 

Porównanie rozwojowej niepłynności mówienia i jąkania wczesnodziecięcego na przykładzie:

 

 

Jak postępować? Wskazówki dla rodziców

1. Zachować spokój w momencie pojawiającej się niepłynności w wypowiedzi dziecka.

2. Nie zwracać uwagi dziecka na niepłynność w mówieniu, np. kiedy dziecko mówi – nie należy prosić, by prawidłowo powtórzyło niepłynnie wypowiedziane słowa.

3. Przytulić dziecko, wziąć na kolana i rozmawiać o tym, co chciało opowiedzieć, mówić spokojnie wydłużając samogłoski, wolno, np. „aach taak, chciałeś mi oopoowieedzieeć, coo dziś roobiiiłeeś w doomuu” – mówić do dziecka czule.

4. Słuchać tego, o czym dziecko chce opowiedzieć, a nie jak mówi.

5. Ograniczać nadmiar bodźców takich jak: telewizja, komputer, telefon – szczególnie wywołujących napięcie, strach.

6. Przestrzegać stałego rytmu dnia (pory posiłków, odpoczynku), żyjemy przecież w rytmach: pory dnia, dni tygodnia, miesiące.

7. Bawić się z dzieckiem w domu przy spokojnej muzyce w tle.

8. Dostrzegać mocne strony dziecka, stosować pochwały, np. „bardzo podoba mi się, jak posprzątałeś zabawki, jesteś w tym mistrzem, brawo”.

9. Organizować wspólne zabawy na świeżym powietrzu, w piaskownicy, nad wodą.

10. Mówić do dziecka… również szeptem.

11. Zachęcać do zabaw oddechowych – dmuchanie na piórka, wiatraczki, waciki, bibułki itp., grać na organkach, harmonijce, flecie.

12. Grać z dzieckiem na instrumentach perkusyjnych – zabawy w odtwarzanie rytmów.

13. Układać z dzieckiem rytmy z klocków, patyczków, kapsli po sokach, obrazków, zabawek, np. „klocek, klocek, kapsel, klocek, kapsel, kapsel” – następnie wolno przeczytać ułożony rytm.

14. Śpiewać z dzieckiem znane piosenki, mówić wierszyki, rymowanki – w tempie umiarkowanym i wolnym.

15. Starać się lepiej rozumieć własne dziecko, pomóc mu w wyrażaniu uczuć, nazywać je, np. „rozumiem, że jesteś niezadowolony”.

16. Stosować masaże rozluźniające napięcie ciała.

17. Mówić dziecku, że jest wyjątkową córeczką/wyjątkowym synkiem.

18. Zachęcać dziecko do samodzielności – nie wyręczać w prostych czynnościach – umożliwiać odnoszenie sukcesów (nawet bardzo drobnych), np. podczas samodzielnego ubierania się, pozwolić dokonywać wyborów.

19. Dbać o dobrą atmosferę we własnym domu, by dziecko czuło się w nim bezpiecznie.

20. Zasięgnąć porady specjalistów (psychologa, logopedy), by upewnić się, czy postępujemy właściwie.

 

mgr Anna Sokyra – neurologopeda

 

Bibliografia:

Bogdanowska Z., Rozwojowa niepłynność mówienia – powód do troski nie do lęku,  [w:] Kajet - Warmińsko-Mazurski Informator Oświatowy Nr 4/2009 (81) oraz na stronie internetowej: www.logopeda.pl

Byrne R., 1989, Pomówmy o zacinaniu, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Dunaj J., Humeniuk E., Tarkowski Z., 2011, Jąkanie w wieku przedszkolnym, Olsztyn: Wydawnictwo UWM.

Fraser Malcolm, 2010, Self-therapyfor the stutterer, Stuttering Foundation of America.

Gałkowski T., Jastrzębowska G., 2003, Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Gałkowski T., Szeląg E., Jastrzębowska G. (red.), 2005, Podstawy neurologopedii: podręcznik akademicki, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Tarkowski Z., 1997, Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa: WSiP.