Specjaliści radzą

Rodzice oraz nauczyciele powinni pamiętać o tym, że mózg dziecka z ADHD działa odmiennie od dziecka neurotypowego. Dziecko nadpobudliwe nie potrafi skutecznie kontrolować swoich zachowań, uwagi, ruchów i emocji. Często jesteśmy w błędzie myśląc, że te dzieci mają za dużo energii, za wiele emocji, po prostu mają za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania swojego zachowania. ADHD nie jest synonimem zaburzeń zachowania, problemów wychowawczych. Natomiast charakterystyczny jest pewien wzór zachowania, który występuje zawsze lub prawie zawsze. Takie dzieci, chociaż znają zasady i normy społeczne często działają impulsywnie, nieuważnie. Nie ma jednej określonej zasady jak pomóc wszystkim dzieciom z nadpobudliwością psychoruchową. Musimy poznać dziecko i zobaczyć co jest dla niego dobre. Jedno dziecko przy odrabianiu lekcji będzie musiało mieć ciszę i spokój, posprzątane biurko, a drugie lepiej będzie się uczyć ruszając się do głośnej muzyki. Rodzic metodą prób i błędów, sam zobaczy co pomaga dziecku. Często również jest niezbędne włączenie farmakoterapii, po konsultacji z lekarzem psychiatrą.

Kiedy możemy  stwierdzić u dziecka zespół nadpobudliwości psychoruchowej? Gdy mówimy o ADHD konieczne jest wystąpienie trzech objawów: zaburzeń koncentracji uwagi, nadruchliwości, nadmiernej impulsywności. Są to objawy związane z funkcjami wykonawczymi, które określamy dyrygentem naszego działania. Zlokalizowane są w płacie czołowym, a należy do nich: pamięć robocza, planowanie i organizacja, kontrola impulsów, elastyczne myślenie, rozpoczynanie zadań, kontrola emocjonalna, automonitorowanie. Funkcje wykonawcze determinują znaczną część naszego codziennego życia.

Nie ma metod psychoterapeutycznych, które doprowadzą do zniknięcia objawów ADHD, natomiast możemy przystosować środowisko wokół dziecka tak, aby jak najlepiej sobie radziło. Rodzice muszą pamiętać, że poprawa nie następuje szybko, trzeba konsekwencji i wieloletniego stosowania określonych metod i strategii. Na początku musimy się przyjrzeć funkcjom wykonawczym, naszego dziecka. Które z nich wymagają pracy? One rozwijają się do 24 roku życia, a wiemy, że mózg osób z ADHD rożni się od budowy mózgu osób neurotypowych.

Jeżeli dziecko ma problem z planowaniem swoich działań, to prawdopodobnie nie potrafi spakować swojego plecaka. Jak mu pomóc w takiej sytuacji? Wyznaczamy stałe miejsce w domu, gdzie leży plecak. Sporządzamy z nim listę, nawet w postaci obrazków, które przyczepiamy do plecaka. Następnie wspólnie z dzieckiem sprawdzamy czy wszystko z listy zostało spakowane. 

Dzieci muszą znać zasady i reguły panujące w domu, czy szkole. Rodzice mogą wspólnie z dziećmi usiąść przy stole i omówić jakie dzieci mają obowiązki, jakie zasady panują u nich w domu. Dla młodszych dzieci dobrym pomysłem będzie przedstawienie zasad w formie znaku graficznego. Dla starszych dzieci lepszym pomysłem będzie wypisane ich na ścianie, lub innym miejscu dobrze widocznym. Mogą to być hasła typu: ,,Pościel łóżko przed wyjściem z domu”, „Zanim wejdziesz zapukaj”, „Odłóż brudne ubrania do kosza na pranie”, „Odstaw brudne naczynia do zmywarki”. Gdy dziecko nie stosuje się do panujących zasad w domu, dobrze jest mu je przypomnieć. Rodzic powinien podejść do dziecka, poszukać z nim kontaktu wzrokowego, skupić na sobie jego uwagę. Powtórzyć zasadę, używając małej ilości słów, np. telewizor włączają dzieci, które odrobiły lekcje; słodycze jemy po obiedzie. Dziecko z ADHD wymaga krótkich, jasnych i jednoznacznych komunikatów. Powtarzamy daną zasadę tyle razy, ile potrzebuje dziecko. Powinniśmy być konsekwentni, zwracając uwagę na relację między nami a dzieckiem. 

Gdy dziecko ma problem ze swoimi obowiązkami, np. zadaniami domowymi, czy obowiązkami w domu można podzielić duże zadania na mniejsze, łatwiejsze do wykonania kroki. Powinniśmy robić przerwy w trakcie, aby dziecko mogło spożytkować w odpowiedni sposób swoją energię. Aby dziecko nie czuło się przytłoczone powinno skupić się na jednym zadaniu. Bardzo istotne jest również chwalenie dziecka za pozytywne zachowanie, aby wzmacniać pozytywne nawyki. Dajmy dziecku dużo samodzielności, nie wykonujmy za niego czynności. Udzielajmy wsparcia, ale z czasem im dziecko lepiej sobie radzi w danych czynnościach wycofajmy to wsparcie.

Kolejną ważną sprawą jest zapewnienie stałego harmonogramu dnia, dzieci lepiej funkcjonują w uporządkowanym środowisku. Dotyczy to stałych godzin posiłków, chodzenia spać, kąpieli czy odrabiania lekcji. Można stworzyć z dzieckiem graficzny plan dnia, aby pomóc mu zrozumieć co ma robić w danym czasie.  Powinno się ograniczyć chaos w otoczeniu,  jeżeli dziecku przeszkadza w skupieniu się tzn. nie powinno być włączonego telewizora, ograniczyć korzystanie z urządzeń elektronicznych.

Istotnym faktem w strategiach radzenia sobie z nadruchliwością jest zaakceptowanie tego, że dziecko musi się ruszać. Następnie powinno się stworzyć mu takie warunki do wyładowania nadmiaru energii, w których jak najmniej przeszkadza  to otoczeniu. Należy pamiętać, że nie ma metody, która zmniejszyłaby poziom ruchliwości dziecka z ADHD, jego energie można tylko zagospodarować lub ukierunkować. Dobrym pomysłem będzie w tym wypadku jazda na rowerze, pogranie w piłkę czy wyjście z psem na spacer trzy razy dziennie.  

Często mylnie zakładamy, że najlepszym sposobem na przyswajanie wiedzy jest spokojne siedzenie. Tymczasem w przypadku dzieci nadpobudliwych ruch bywa kluczowy – potrzebują one chodzić po pokoju, poruszać nogami czy kręcić się, aby w ogóle skupić uwagę na tym, co się do nich mówi.

Możemy również, pomóc dziecku rozpoznawać swoje emocje. Rozmawiajmy o tym co czujemy, nazywajmy swoje uczucia, czytajmy wspólnie różne książki. Aby samo potrafiło sobie radzić w sytuacjach wywołujących silne emocje. Uczmy się wspólnie technik relaksacyjnych, takich jak głębokie oddychania, czy liczenie od 10 do 1 w trudnych momentach. 

Nadpobudliwość dziecka może być wyzwaniem, dlatego ważne jest, aby rodzic zadbał o siebie i swoje zdrowie. Jednocześnie pamiętajmy, że nauka wymaga czasu. Bądźmy wyrozumiali, jeśli dziecko popełnia błędy i ma problemy z koncentracją.

 

psycholog
Natalia Lisowska

 

bibliografia:
1. Kołakowski A., Wolańczyk T.,  Pisula A., Skotnicka M., Bryńska A., (2024) ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców. Sopot: GWP
2. Dawson P., Guare C., Guare R. (2019) Nastolatki zdolne, ale rozkojarzone. Skuteczny trening umiejętności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego