Specjaliści radzą

Zjawisko cyberprzemocy definiuje się jako przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Technologie te to głównie Internet oraz telefony komórkowe. Nowe technologie są dzisiaj nieodłącznym elementem naszego życia. Często słyszymy wręcz, że „życie przenosi się online”.  Często te dobre jak i te złe zachowania przenoszone są ze świata offline do sieci, które też ewoluują, dlatego tak ważne jest reagowanie na każdy przejaw przemocy.
Podstawowe formy zjawiska cyberprzemocy (cyberbullyingu) to nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów z użyciem sieci oraz podszywanie się w sieci pod kogoś wbrew jego woli. Do działań określanym mianem cyberprzemocy wykorzystywane są głównie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe, grupy dyskusyjne, serwisy sms i mms. 

 

Istnieje bardzo wiele rodzajów cyberprzemocy. Oto niektóre z nich:

• Flaming – jest to wymiana pełnych agresji wiadomości za pośrednictwem komunikatora.
• Cyberprześladowanie – polega na nękaniu ofiary w sposób ciągły i regularny poprzez wysyłanie jej ubliżających wiadomości SMS, e-maili lub za pomocą innych komunikatorów. Tego typu zachowania mogą mieć miejsce również w różnego typu przestrzeniach wirtualnych, np. grach on-line. Do cyberprześladowania można zaliczyć również wysyłanie gróźb czy też rozsyłanie wiadomości otrzymanych od ofiary, aby ją poniżyć.
• Maskarada – zjawisko to polega na tworzeniu nieprawdziwych kont na portalach internetowych w celu krzywdzenia ofiary.
• Trolling – ta forma przemocy polega na zamieszczaniu dużej liczby nieprzyjemnych komentarzy na temat ofiary. Trolling może przejawiać się również w zmienianiu zdjęć i informacji umieszczanych na profilach ofiary czy też umieszczanie w jej imieniu obraźliwych statusów.
• Flood – jest to wielokrotne wysyłanie tej samej bądź wielu różnych wiadomości do ofiary celem zapychania jej skrzynki odbiorczej.
• Sexting – wysyłanie oraz wymienianie się zdjęciami, filmami i innymi treściami o charakterze seksualnym w celu poniżenia ofiary.
• Patostream – jest to internetowa transmisja prowadzona na żywo, w serwisach internetowych typu YouTube, której celem jest prezentowanie zachowań dewiacyjnych, np. libacji alkoholowych, przyjmowania narkotyków, przemocy, wulgarnych i agresywnych zachowań. Często też autorzy patostreamów oferują wykonywanie kolejnych patologicznych działań za opłaty przekazywanie im przez widzów.
• Sextortion – polega na wyłudzaniu od innej osoby materiałów o treści seksualnej z jej udziałem, a następnie grożeniu, że treści te zostaną udostępnione, jeśli ofiara nie wpłaci określonej sumy pieniędzy bądź nie przyśle kolejnych materiałów.
• Sharenting – z pewnością ta forma szkodliwego działania w sieci różni się od pozostałych, ponieważ jej celem nie jest wyrachowane zaszkodzenie ofierze. Sharenting polega na coraz częstszym wśród rodziców bezmyślnym udostępnianiu zdjęć swoich dzieci na portalach społecznościowych. Zamieszczanie zbyt wielu zdjęć oraz tych o charakterze intymnym może być źródłem takich sytuacji jak używanie fotografii przez dewiantów czy choćby wywoływanie w dziecku poczucia zażenowania.
• Szkodliwe i niebezpieczne challenge – wśród dzieci i nastolatków niezwykle modne stały się internetowe challenge, czyli wyzwania. Ich podjęcie uczestnicy dokumentują poprzez portale społecznościowe lub komunikatory. 

 

Najczęściej używane media społecznościowe przez młodzież to: 

• YouTube: platformę udostępniania wideo, która umożliwia użytkownikom bezpłatne publikowanie, ocenianie i komentowanie filmów (https://youtube.com);
• Facebook i Facebook Live: serwis społecznościowy dostępny na wielu różnych platformach medialnych; zarejestrowani użytkownicy mogą tworzyć własne profile, sieci i  grupy, dzielić się wiadomościami, zdjęciami i filmami oraz korzystać z aplikacji, a także komentować i oceniać treści innych użytkowników Facebooka (https:// www.facebook.com);
• Snapchat: aplikację na urządzenia mobilne umożliwiającą wysyłanie błyskawicznych wiadomości, przesyłanie i udostępnianie zdjęć i krótkich filmów, które mają zostać usunięte wkrótce po dostarczeniu (10 sekund) lub po 24 godzinach, jeśli zostały dodane do „My Story” (https://www.snapchat.com); 
• Instagram: fotograficzny serwis społecznościowy, który umożliwia użytkownikom edycję zdjęć i filmów, stosowanie do nich filtrów cyfrowych oraz udostępnianie ich w innych serwisach społecznościowych (https://www.instagram.com); 
• WhatsApp: aplikację do przesyłania wiadomości, która umożliwia użytkownikom wysyłanie wiadomości tekstowych, zdjęć i filmów (https://www.whatsapp.com);
• Twitter: platformę mikroblogową, która umożliwia użytkownikom wysyłanie, czytanie i odpowiadanie na „tweety”, czyli krótkie (do 140 znaków) wiadomości tekstowe (https://twitter.com);
• Reddit: witrynę, która przechowuje wiadomości społecznościowe i ocenia treści internetowe oraz wątki dyskusyjne; każdy użytkownik może zgłosić link do treści w sieci, który później jest poddawany głosowaniu przez innych użytkowników (https://www.reddit. com/r/Polska);

 

Cyberprzemoc w przypadku dzieci i młodzieży to jedno z poważniejszych i bardziej powszechnych zagrożeń, z jakimi mogą mieć kontakt młodzi internauci, szczególnie w wieku nastoletnim. Ważną rolę w przeciwdziałaniu cyberprzemocy pełni najbliższe otoczenie dziecka. Rodzice i nauczyciele powinni podejmować działania profilaktyczne oraz szybko interweniować w sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie, że dziecko jest ofiarą lub sprawca przemocy w sieci. 

Jak przeciwdziałać cyberprzemocy?

Istotne jest to, by pierwszym krokiem zawsze było przekazywanie dzieciom rzetelnej wiedzy. Powinny być informowane przez rodziców i nauczycieli, na czym polega cyberprzemoc, jakie może przyjmować formy, do jakich działań uciekają się sprawcy i jak można sobie w takiej sytuacji pomóc. Zastraszone dziecko może być bowiem zmanipulowane, zawstydzone i przekonane o własnej winie, zwłaszcza jeśli wcześniej samo zdecydowało o zaprzyjaźnieniu się z późniejszym dręczycielem, wysłaniu mu zdjęć czy udostępnieniu danych. Emocje, które wówczas targają dzieckiem mogą prowadzić je do błędnego przekonania, że z sytuacji, w jakiej się znalazło, nie ma wyjścia.
Niezmiernie istotne jest uświadamianie dzieciom, że w sieci nie są anonimowe, a ich działania nie pozostaną bezkarne. Świadomość tego może dać ofiarom odwagę potrzebną do zgłoszenia swojego problemu, ale również stanowi ostrzeżenie dla dzieci, które mogłyby stać się cyberprześladowcami. Dobrze jest, aby dzieci w szkołach i domach słyszały o tym, że w Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, rozwijają się działania Policji oraz innych jednostek, których zadaniem jest zwalczanie cyberprzemocy. Zjawisko to wypełnia znamiona wielu przestępstw określonych w Kodeksie karnym. Mowa tu np. o: zniesławieniu, zniewadze, kradzieży tożsamości, groźbach karalnych, uporczywym nękaniu, podszywaniu się pod inną osobę, wykorzystywaniu jej wizerunku, utrwalaniu wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody, kradzieży informacji, naruszaniu spokoju człowieka oraz naruszaniu obyczajności.
Wszystkie te przestępstwa wiążą się z jasno określonym postępowaniem karnym. W przypadku, gdy sprawcą cyberprzemocy są osoby poniżej 17. roku życia, postępowanie prowadzi sąd rodzinny, zaś jeśli taka osoba ukończyła już 17 lat, sąd karny. Dodatkowo roszczeń od sprawcy, niezależnie od jego wieku, można domagać się na drodze postępowania cywilnego.
Jeśli zaś chodzi o kary przewidziane za tego typu przestępstwa, istnieje szeroka gama możliwości – od upomnienia po ustanowienie dla sprawcy kuratora bądź skierowanie go do odpowiedniej placówki, w tym zakładu karnego. Informowanie dzieci o takich procedurach nie ma służyć straszeniu ich, lecz uświadomianiu, że negatywne działania nie kończą się w świecie wirtualnym. Wiele młodych osób może bowiem myśleć, że po wyłączeniu komputera lub wylogowaniu się z portalu nie mogą dosięgnąć ich konsekwencje niewłaściwego postępowania w sieci.

Nie ma technicznych form ochrony przed cyberprzemocą, która może spotkać Twoje dziecko lub Ciebie w dowolnym miejscu w sieci. Dlatego przede wszystkim należy jej przeciwdziałać. Jeśli Twoje dziecko zaczyna dopiero przygodę z internetem, spróbuj uświadomić mu, że istnieje w nim problem agresji i uwrażliwiaj na innych ludzi – którzy wymagają szacunku w sieci tak samo, jak w kontaktach osobistych. Zapoznaj dziecko z zasadami netykiety, jeśli korzysta już z sieci, porozmawiaj z nim o ewentualnych doświadczeniach cyberprzemocy. Może zna takie sytuacje z grupy znajomych, może napotkało je w sieci, a może samo jest sprawcą takiego ataku?

Cyberprzemoc w Internecie - nie bądź obojętny!

1. Nawet pozornie niewinny żart może być rodzajem cyberprzemocy. Uważajmy na to, co piszemy. Pamiętajmy o tym, że każdy i każda z nas ma swój własny poziom wrażliwości. To, że dla nas jakiś komentarz jest zabawny, nie oznacza, że dla innych nie będzie obraźliwy.

2. Za niektóre formy cyberprzemocy grozi odpowiedzialność karna. W internecie nic nie ginie (nawet materiały wysyłane jako możliwe do odtworzenia raz np. na Snapchacie).

3. Na przemoc nie wolno odpowiadać tym samym. Jeśli czujesz, że sprawa Cię przerasta, skontaktuj się ze specjalistami lub odpowiednimi służbami.

4. Pamiętaj, że w serwisach społecznościowych wszelkie przejawy cyberprzemocy można zgłosić do administratorów ("zgłoś nadużycie").

5. Gdy padasz ofiarą cyberprzemocy, zachowaj dowód: zrób zrzut ekranu, zachowaj SMSy lub wiadomości.

6. Jako świadek cyberprzemocy – reaguj i sprzeciwiaj się. Osób, które w sieci nie hejtują, nie trollują i nie stosują cyberbullyingu jest więcej niż tych, które to robią. Oni po prostu są głośni i starają się zdobyć, jak najwięcej uwagi. Dołącz do akcji #jestnaswięcej i pokaż, że nie zgadzasz się na hejt!

 

Co zrobić, gdy Twoje dziecko doświadczy cyberprzemocy?

1. Udziel mu osobistego wsparcia, porozmawiaj, zapewnij dużo uwagi.

2. Zabezpiecz wszystkie dowody cyberprzemocy – to szczególnie ważne, jeśli przemoc, której doświadczyło dziecko jest przestępstwem.

3. Zwróć się do administratora serwisu/strony z prośbą o usunięcie nienawistnych treści i zablokowanie osoby atakującej. Większość serwisów oferuje specjalny formularz – można je znaleźć na Facebooku, Instagramie i w innych mediach społecznościowych.

4. Jeśli możesz porozmawiać ze sprawcą lub jego rodzicami, żądaj od niego zakończenia przemocy i usunięcia z sieci wszystkich jej śladów.

5. Poinformuj o tej sytuacji szkołę, wychowawcę i współpracujcie – zdarza się, że dziecko jest nie tylko ofiarą przemocy w świecie online, ale również offline.

6. Sprawdź też, czy szkoła Twojego dziecka prowadzi zajęcia profilaktyczne oraz czy ma opracowane procedury reagowania na cyberprzemoc. 

7. Jeśli popełniono przestępstwo, poinformuj o nim policję.

8. Jeśli masz pytania, dzwoń pod numer 800 100 100 – to telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa w sieci.

9. Powiedz swojemu dziecku o telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111. Jest on prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę i jest bardzo cennym wsparciem dla młodych osób, które czasem wolą porozmawiać z kimś innym niż rodzice. W telefonie zaufania pracują profesjonaliści, którzy będą w stanie adekwatnie zareagować na problemy dziecka.

 

Pamiętaj - reaguj na przejawy cyberprzemocy i naucz dziecko, jak powinno na nie odpowiadać. Nigdy nie bagatelizuj tego problemu. Cyberprzemoc może mieć dramatyczne skutki, zwłaszcza w sytuacji pozostawienia dziecka bez należytego wsparcia. Kategorycznie przestrzeż je przed angażowaniem się w cyberprzemoc w roli sprawcy.

Przydatne serwisy internetowe przedstawiające problem cyberprzemocy oraz zagadnienia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie: 
www.dzieckowsieci.pl
www.safeinternet.pl
www.sieciaki.pl
www.cyberprzemoc.pl

Anna Dudek - psycholog

 

Literatura:
1. "Jak reagować na cyberprzemoc" - Poradnik dla szkół - wydanie II
2. Blog - Fundacja Orange
3. Strona internetowa - Instytut Psychologii Zdrowia - Niebieska Linia
4. "Cyberagresja - zjawisko, skutki zapobieganie" - D. Siemieniecka, M. Skibińska, K. Majewska